اکنون که عمر حرفه گالری داری در ایران به مرز شصت و هفت سالگی می رسد، سخن گفتن از چند و چون گالری های ایران و مسیری که هر یک برای خود ترسیم کرده اند با مداقه بیشتری همراه است و می تواند خصیصه های این حرفه را متمایز سازد.
تهران شهری است که در دو دهه اخیر بیشترین سهم را در افزایش و رونق حرفه گالری داری در خود دیده است، در بسیاری از کوچه ها یا محله های تهران، با گالری هایی برخورد می کنی که در سکوت و انزوای خود مشغول به فعالیت اند، شهرک های مهم تهران چند گالری را در دل خود می بینند، اما براستی کدام یک از این گالری ها، کار خود را منحصر به نمایش آثار هنرمندان ندانسته و کاری فراتر از این کرده اند؟
اغلب گالری های نامی تهران فعالیت سالانه خود را با دعوت از هنرمندان شاخص شاخه های مختلف تجسمی پیش می برند، اعتباری که نمایش آثار این هنرمندان ایجاد می کند، به علاوه محبوبیت اجتماعی و نیم نگاهی به مساله فروش، باعث می شود بیشترین سهم گالری ها از نمایش آثار به این دسته از هنرمندان تعلق بگیرد. اما باید این واقعیت را قبول کرد که همه بازار هنر، به هنرمندان حرفه ای شناخته شده تعلق ندارد و چه بسیارند هنرمندانی که بدون چشمداشت مالی و صرفا با نگاه ذوق ورزانه (آن گونه که نام آماتور برازنده آن ها است) به ارائه اثر در گالری ها می پردازند و اغلب پشت در بسته و ترافیک کاری گالری ها باز می مانند. به هر حال حتی اگر همه هفته های سال را دارای قابلیت برگزاری نمایشگاه بدانیم، یک سال چهل و هشت هفته بیش نیست و این به آن معنا است که یک گالری فقط – و در بهترین شرایط – می تواند از چهل و هشت آرتیست خود میزبانی کند. این محدودیت و سیل علاقه مند به برپایی نمایشگاه در گالری طراحان آزاد باعث نشده تا مدیران این گالری تمام وقت خود را صرف نمایش آثار هنرمندان به نام شاخه های تجسمی کنند. در واقع آنچه در روند کاری گالری طراحان آزاد دیده می شود در سه شاخه قابل توجه است:
یک/ نمایش مستمر آثار هنرمندان صاحب سبک
دو/ معرفی ده ها اسم جدید در طول سال که کیفیت آثارشان خبر از یک نبوغ خفته می دهد.
سه/ ارائه مشاوره به هنرمندانی که آثارشان هنوز قابلیت نمایشگاهی را پیدا نکرده است.
در مورد بخش اول باید گفت سلیقه و رویکردی واضح در روند کاری این گالری مشهود است؛ سلیقه ای که این گالری را از همتایان خود متمایز کرده است. نمایش آثار هنرمندان صاحب سبک که در آثارشان متمایل به «نظریه» هستند نه نمایش زیبایی شناسی کلاسیک و الزام به حظ های بصری نکته ای است که در اغلب آثار به نمایش درآمده در این گالری به چشم می خورد. آثاری که در آن هنر وضعیت جدیدی به خود گرفته است و گویی شکل خودکفای قبلی را ندارد. استیتمنت دارد، توضیح و تفسیر دارد و از دغدغه های پست مدرن سخن می گوید. بی شک یکی از قالب های هنر معاصر که در مدیایهای مختلف بسیار تکرار شده است خودنگاره است. خودنگاره شکلی از محصولات پست مدرن است که در آن مساله هویت و بازنمایی خویشتن مورد مداقه قرار می گیرد. برپایی نمایشگاه های بسیار در این زمینه در گالری طراحان آزاد و نمونه موفق آن آثار فریدون غفاری در این گالری شاهدی است بر مسیر معاصر و پیشرویی که این گالری انتخاب کرده است. در این نمایشگاه اهمیت خودنگاری در هنر نقاشی غرب مورد توجه قرار گرفته بود.
از دیگر ویژگی هایی که می توان به هنر معاصر اطلاق کرد کثرت فرم و تجربه است. تاریخ هنر چنین افتراقی را در سبک آثار تاکنون ندیده است و حقیقت این است که در هنر معاصر دیگر به راحتی نمی توان تعداد معدودی از ابزارها را دخیل در تولید اثر هنری دانست. یعنی الزاما دوربین عکاسی تولید کننده عکس نیست بلکه از ابزارهای دیگر نیز برای تولید عکس می توان بهره جست. آزمودن این جلوه های مدرنیستی که الزام تعاریف تثبیت شده را برای مدیای هنری بر هم می زند در بسیاری از آثار به نمایش در آمده در این گالری قابل کشف است:
مثلا نمایشگاه غزاله هدایت (با عنوان: پوسته) ترکیب عکس با مدیاهای دیگر مورد توجه بوده است.
همچنین باید اشاره کرد به نمایشگاه خانم فروهر (با عنوان: نقشهای تکراری خانم پ) که در اقدامی جالب، بخشی از این نمایشگاه به نمایش پارچه هایی اختصاص داشت که با نقشمایه های تکراری روی سکوی موجود در صحن گالری قرار داده شده بود و تماشاگر با ورق زدن آن ها، بخشی از ارجاعات مورد نظر آرتیست را پیدا می کرد.
از همین نمونه اند مجموعه نقاشی های روی اسکناس های متداول و شناخته شده دنیا که در آثار اسماعیل قنبری (عنوان نمایشگاه: هزار) در فرمی جالب توجه، دیوارهای گالری را کاغذ دیواری کرده بودند و یک نوع «از آن خود سازی» را که از بارزترین خصیصه های پست مدرن است بازنمایی می کردند. در کنار این آثار، نمایش عکس های مهران مهاجر در پاییز هر سال نیز قابل توجه است.
در مورد بخش دوم: در این سال ها بخش مهمی از اتفاقات و رویکردهای جدید در ایده و اجرا از این گالری آغاز شده اند و این گالری با معرفی این هنرمندان مسیر رو به پیرشفتی را برای آنان متصور شده است . آثار امیر علی قاسمی، فرهاد فزونی، سمیرا اسکندرفر، حامد صحیحی، سارنگ بکتاش جوانبخت،شهاب فتوحی و مجید فتحی زاده نمونه هایی از این رویکرد هستند. معرفی این گونه آثار به بازارهای جهانی نیز در دستور کار این گالری قرار د ارد؛ مثلا نمایشگاه نوید عظیمی سجادی در گالری موسپاک استانبول که با همکاری طراحان آزاد صورت گرفت و در آن با الهام از فرهنگ شرقی و ایرانی، تعاریفی از سمبل ها را اردئه کرد.
در مورد بخش سوم بارها دیده ام که رزیتا شرف جهان به همراه محسن نبی زاده کارهای اولیه و اتودهای هنرمندان را می بینند، ساعت ها گفتگو می کنند و هنرمند را درباره اثرش به پرسش های جدی دعوت می کنند و نکته مهم تر دنبال کردن سرنوشت این نوع آثار است که گردانندگان گالری طراحان آزاد عموما از هنرمند دعوت می کنند که نسخه های تکمیلی ایده و کار خود را حتما به گالری بیاورد تا شاید در آینده ای نزدیک، آثار بتوانند به حداقل استاندارد های نمایشگاهی دست یابند.
به این ترتیب گالری طراحان آزاد از یک سو با معرفی هنرمندان جوان با اندیشه های خاص، و از سوی دیگر با برپایی نمایشگاه های آرتیست های دائمی اش داعیه دار حرکتی در هنر ایران است که می توان به آن القابی چون «هنر پیشرو»، «هنر ناسازگار با جریان کلاسیک»، یا «هنر تجربه گرا» اطلاق کرد.
هرگز نمی توان به روند کاری این گالری اشاره کرد اما یونیفورم شکل تبلیغات آن را نادیده گرفت. گرافیک بخش مهمی از هویت یک گالری است که می تواند سویه های فکری و جهت گیری یک گالری را نسبت به هنر معاصر پوشش دهد.
نشانه این گالری توسط رضا عابدینی طراحی شده است و در طراحی این نشانه از یک طرف با کمینه گرایی مواجهیم و تقلیل یافتن مفهوم تجسمی اشیا به ساده ترین چیز که همان یادآور حروف این گالری هستند، از طرف دیگر اسکیل قرارگیری این حروف (که حالا در طراحی شکل سمبل هایی شده اند) در قاب هایی مجزا در نشانه این گالری ما را به یک کثرت گرایی دعوت می کند و انگار پیام چند وجهی در دل خود دارد.
این روند با تقسیم کردن فضای پوسترهای گالری به نه بخش مساوی ادامه پیدا می کند. یکی از این نه قسمت به یونیفرم ثابت گالری اختصاص دارد که دربرگیرنده نام نمایشگاه و آرتیست نیز هست و گرافیست را بر آن می دارد تا به صورت خلاقانه ای از این یک نهم فضا استفاده کند، پوستر این گالری در حقیقت، کارت دعوت و بولتن نمایشگاه نیز هست که با انتخاب کاغذ تحریر برای چاپ آن، حال و هوایی نوستالژیک به خود می گیرد.
حذف مدیوم نمایشگاه و رشته (که نمایشگاه نقاشی است یا عکاسی یا مجسمه یا گرافیک) در عنوان نمایشگاه های برگزار شده توسط این گالری حرکت هوشمندانه ای است که اصالت و تقدم اثر را بر مدیوم بازگو می کند.
با این تفاسیر باید گالری طراحان آزاد را گالری پیشروی هنر معاصر در این سال های هنر ایران قلمداد کرد که از جریان های آوانگارد و بکر حمایت می کند.