اگر به زعم «رابرت کاپا» حقیقت بهترین تصویر و بهترین تبلیغ باشد، باید گفت عکاسی
مستندگرایانه نمونه متعالی قابل مطالعه در مورد زندگی انسان در دوره های مختلف است.
عکس مستند ذاتا خودبیانگر است، و با بی واسطه گی در خدمت بیان واقعیت قرار می گیرد.
ادراک عکس مستند بر اساس اطلاعات عمومی و پیش زمینه هایی است که مخاطب از شیوه زیستن
انسان در دوره زمانی خاص در ذهن دارد. او با قیاس این پیش زمینه ها و اطلاعاتی که عکس
مستند بدون جانبداری در اختیار او قرار می دهد به ساحت پیام و آگاهی در عکس مستند راه
می باید.
مستندگرایی اساسا با چند مولفه اصلی و زیر مجموعه های مختلف شناخته می شود: «ساختار
تاریخی» و «دلسوزی نسبت به تاریخ» دو مولفه اصلی این نوع عکاسی اند و در زیر مجموعه
های این رویکرد: بی طرفی عکاس نسبت به واقعه، گواهی و شهادت بر وضع موجود در صحنه،
و احساس دین و تعهد نسبت به وضعیتی مشخص و معین از زیستن آدم ها در دوره ای خاص، از
دیگر زیرمجموعه های رویکرد مستندگرایانه اند.
احساسی که به صورت عمومی، مواجهه با عکس های مستند نصیب مان می کند یک جور حس خیرخواهانه
از سوی عکاس نسبت به اماکن و انسان ها است. همان «بوی تغییر ز اوضاع جهان می شنومِ»
حضرت حافظ است که اینجا در سندی تصویری با توجه ویژه عکاس به مکان و واقعه ای خاص در
هم آمیخته تا نیاز به احساس تغییر در نوع زندگی یا معماری را به مخاطب القا کند. این
وجه از عکاسی مستند در دهه 1930 آمریکا بیش از همیشه به چشم می آید و آرمان گرایی و
اصلاح طلبی را نسبت به وضعیت زندگی انسان مد نظر دارد.
عکس های «ساسان مویدی» در نگاهی عمومی، گونه ای از عکاسی مستند را پیش روی مان قرار
می دهند که بی شباهت نیست به سفرهای عکاسانه رایج از میانه قرن نوزدهم به بعد که در
آن عکاس – عموما با حمایت های ارگان های دولتی – به تهیه انواع عکسهای مستند از اقوام
و نوع زندگی ملل مبادرت می ورزید، سفر تیموتی . اچ. ا. سالیوان برای مستند سازی غرب
آمریکا در حدود 1870، و آرشیو سازی شرکت آلیناری در حدود 1850 نمونه هایی از این دست
عکاسی اند. اگرچه می دانیم ساسان مویدی نه با کمک هیچ ارگان دولتی یا خصوصی – که صرفا
بر پایه عشق به فرهنگ و علاقه به مردم این سرزمین – اقدام به ثبت این عکس ها کرده است.
ثبت هایی که می کوشند وجوه مختلف اقلیمی/فرهنگی یک نقطه خاص از استان گیلان را متمایز
کنند و بر پایه رسالت های آشکار عکاسی مستندگرایانه حرکت کنند.
ماسوله اقلیمی با ویژگی های خاص و یکتا است. آفتاب اولین اشعه نور خود را بر بلندای
کوه شاه معلم ماسوله می تاباند، و مردم این خطه با قرار دادن تکه های کوچک آینه بر
سردر خانه هایشان، آخرین ذرات نور غروب را در آن بازتاب داده و به تمام سطح شهر باز
می گردانند. این شهر بر پایه محلات چهارگانه بنا شده، اما ساختار معماری آن به شکلی
است که این محله ها در بیشترین تماس و ارتباط با یکدیگر قرار دارند و برای استفاده
از حداکثر زمین در این شیب تند کوه، ساختار پلکانی را برای معماری آن در نظر گرفته
اند. در ماسوله هر گونه حضوری – حتی به منفعلانه ترین شکل نیز – «واقعه ساز» است، این
شهر جادویی بر بلندای کوه های تالش، از معماری منحصر به فرد و خیره کننده ای در دنیا
برخوردار است که رفت و آمد آدم ها، گپ و گئده ها، و حضور تک پرسوناژها روی بام ها یا
داخل کوچه ها حتی، در آمیزشی غریب با معماری سطوح و دیوارها، ترکیبی خیره کننده و سوال
برانگیز ایجاد می کند: یک جور هم گونی شدید میان انسان و سازه های خویش.
عکس های مستند ساسان مویدی از جهت اصول کلی و الفبای تصویری نکات بارزی را نمایش می
دهند. یکی از این ویژگی ها «ونتیج» مناسب است، یعنی قرار گیری عکاس در زاویه مناسب
نسبت به صحنه و اتخاذ شیوه مناسب برخورد با موضوع، که طبیعتا در رویکرد مستندگرایانه،
این امر در سریع ترین زمان ممکن صورت می گیرد. نکته دیگر «شکل» و نوع به کار بستن خطوط
است. در عکس ها رهگذران و ساکنین ماسوله توسط پنجره ها، سطوح تو در توی بام ها، یا
دیواره بازار و درهای بسته مغازه ها قاب شده اند و این خطوط، هویت جدیدی به آن رهگذران
بخشیده است. «بیان» و «داستان» از دیگر مولفه ها است که ساسان مویدی با بهره گیری معقول
و به دور از هیجان از عناصر جوی – مه غلیظ و افق های ناپیدا – و تیپ نگاری صحیح به
آن نزدیک شده است. عبور و هویت یافتن گذرگاه های کوچک در ماسوله یکی دیگر از خصیصه
های بارز مکانی است که در عکس های ساسان مویدی به چشم می خورد. در پرتره های محیطی
این عکاس، پسزمینه های پویا که بار اصلی اطلاعات دهی را بر دوش دارند به چشم می خورند،
این پسزمینه ها گاهی با تفاوت نوری شدید نسبت به پیش زمینه، خبر از دنیایی دوگانه می
دهند و گاهی در تصویر منعکس شده در آینه قهوه خانه ها، تنهایی و عزلت پیرمرد نشسته
در جلوی کادر را پوشش می دهند.
عکس ها با خلوص و صراحت بالایی ثبت شده اند و نمایش آن ها در این مقطع زمانی در گالری
شماره شش تهران فرصت مناسبی است تا حسرت رویکرد ناب مستندگرایانه را که در سال های
اخیر در کشور ما رو به زوال است، با خود حمل کنیم و بر این تلاش شایسته و درخور، ارج
نهاده و قدردان این دغدغه انسانی باشیم.
.
عکسهای دیگری از نمایشگاه ماسوله؛ ساسان مویدی
